Image - Cacao Pod Vessel - K6706 © Justin Kerr FAMSI © 2001:
David Bolles
 

Chumayel (pp. 13-22)

ch013       Buluc Ahau Katun cumaan ti poop, cumaan ti dzam
ti ualac u than
ti ualac yahaulili
Yaxal Chac u uich ti yahaulili
5       emom caanil ual, emom caanil dzulub, emom caanil udzub
pecnom u pax, pecnom u zoot ah buluc ahau
ti yocte tok yubte
tu kin yan yax cutz
tu kin yan zulim chan
10       tu kin yan Chakan Putun
uiilnom che, uiilnom tunich
ah zatal uiil ichil ah buluc Ahau Katun
buluc ahau u hoppol u xocol yoklal lay katun yan ca uli dzuloob
ti u taleloob ti likin ca uliobe
15       ti ix hoppi cristianoil xani
ti lakin u dzoc than
Ich Caan Ziho u hedz katun
he u kahlay uchci bal tu mentahoob
manlahci u thanoob yetel u thanoob
20       heuac manaan u nucul tulacal
heuac hun tadz manci bay dzibanile
he ca cici nucbezabac tulacale
mai uilobe mai tun bahun dzibtilobe
ma ix hach yaab dzibaan tu cuch u keban thanoob tu batanbaob
25       bay u caah yahau Ah Itzaobe
bay ix Ah Itzmal, Ah Ake
bay Ah Uxmal, bay Ah Ich Caan Ziho
bay Ah Citab Couoh xane
halach yaab halach uinicoob
ch014       ma concon u keban than u cibahoob tu batanbaobe
heuac ma chicaan ichil yan uaye
ma bahun bin tzoloci
hex ohelmail talci ca cħibal con maya uinice
5       lay tun yohel u nucbez, ca bin u xocoob yan uaye
ti tun yilic
ca tun u nucbez ua bic chucaanil u zauin katun tumen c'ah kinoob
ah kin xuluc; ma ix xuluc u kaba cuchi xani
chen tumen lay cu kinil lay cu ah kinil
10       ca oci numya
ca oci cristianoil tumen lay hach cristianoob
ti uli yetel hahal ku, hahal dios
heuac u chun numya toon
u chun patan, u chun limosna
15       u chun hoc mucuc tza, u chun dzon bacal tza, u chun cumtan tza
u chun toc lukzah, u chun dzal pach ppax, u chun pak pach ppax
u chun caca tza, u chun numzah ya, u chun toc lukzah
u chun u meyahtabal españolesoob yetel ah kinoob
u meyahtabal bataboob, u meyahtabal camzahoob
20       u meyahtabal fiscaloob tumen mehen palaloob, u palil cahoob
tamuk u chac numzabal ti yah ah numyahoob
lay hach otzilobe
lay hach otziloob ma likulobi
ti lic u mentici u dzalpach
ch015       lay u antacristoil yokol caboob lae
ah cab cohil cahoob, u cħamacil cahoob
ah picil cahoob, yah dzudzil otzil mazeualoob lae
heuac bini to kuchuc tu kin u kuchul yalil u uichoob
5       yicnal c' yumil ti dios
emom u justicia c' yumil ti dios
hun yuk ti baalcah hach likul ti dios
bin talbal ah kantenal ix puc yol ha, u dzutaniloob yokol cab lae
ti haab de 1541
10       181 dzula t-hodik 9 can hele
u kahlay tin dzibtah uchci yutzcinabal muul tumen heregesoob
ox kal katun utzcinabci catac holhunpiz katun
tu menyahoob nucuch uinicoob
ca ix ti bin yala u uiniciloob
15       Cartabona (Cartagena?) u kaba u luumil yaniloob hele lae.
Ti yanobi ca uli San Bernabe ti cambezah.
Ca cimzabiob tumen uinicoob heregesoob u kaba u uiniciloob.
1556 u cuch hele; 15 años.
Hele tin dzibtah uchci yutzcinabal nucuch muuloob
        cimic in na, cimic in yum, cimic in col, cimic in ualak
ua baax cin tzolic in yum cin bahah ten
cin katicech cichcelem yumil caan, nohochech ta cuchil ti caanal
ley cin tzicech cichcelem Hunab Ku
tech ca dzic utzil bey kazil baal uay yokol cabe; ten thancech
ch016       tumen cħibaloob yetel hecen baal u mentah ahauob.
He ix lic menticoob muule:
oxlahunte katun catac uacppel haabi lic yutzcinicoob cuchi.
He ix u chun muul yutzcinahobe:
holhun bak u kalal u muulil
catac lahunyoxkal u mucħ cuentail muul yutzcinahoob
tu yuklah cabil peten bay ti kaknab tac tu chun cab.
U patah ix u kabaob xan yetel u cħeenil.
Ca tun utzcinabi mactzil tiob tumen dios lae.
Ca eloob tumen kak tu cahal Israel yetel Bobillaya (Babilonia?).
U kahlay katunoob yetel haaboob lukci te Vironai (Verona?).
Chac unez cab u cħibal Tutul Xiuobe.
U kahlay katunoob yetel haaboob yax chuci u petenil Yucatan
tumenel dzuloob, zac uinicoob.
Ichil bin Buluc Ahau Katun uchci u chuciob u Hol Ha Ecab.
Ti lakin u taleloob ca ulob.
Op bin u yax kamchitahobi.
Lay u chun u kabaticoob ah mak op dzuliloob,
ah dzuudz op dzul u kabaob.
He ix bin u kaba ah otochnaloob u chucahobie Ecab
Nacom Balam u kaba.
He ix yax chuci te Ecabe
tumen yax capitane don Juan de Montejo yax conquistador
ch017       uay tu petenil Yucatan lae.
Layili u katunil uchci u kuchul Ich Caan Ziho lae.
Tu yaabil 1513 años Oxlahun Ahau Katun uchci u chuciob Campech.
Hundzit katun yanobi.
Ah Kin Camal likul Campech ocez dzuloob uay ti peten lae.
Helel en 20 de agosto ti yaabil 1541 tin chicbezah u kaba haaboob
hoppic cristianoil lae.
1519 años kuchic uuckal haab catac bulucpiz haabi
uchci concierto yetel dzuloob
lay lic ca botic u likzah katun dzuloob
yetel u yanal uinicoob lae uay ti cahoob
lay u capitanil cahoob uchie
lay tun ca botic hele lae
helel dzibnahen ti yaabil 1541 años yax ulci dzuloob ti lakine
cab u kaba
tu yaabil uchci u kuchuloob tu Hol Ha Ecab
tu cahal Nacom Balam
tu yax chun u kinil u haabil u katunil Buluc Ahau Katun
ch018       ca paxoob Ah Itzaob holhun kal haab u talel yulil dzuloob
ca paxi cah Zaclahtun
ca paxi cah Kinchil Coba
ca paxi cah tu Chi Cħeen Itzam
ca paxi cah tu xax Uxmal, tu nohol cah Uxmal, cib u kaba
yetel Kabah
paxi cah Zeye yetel Pakam yetel Homtun
ti cah Tix Calom Kin yetel Ake, Holtun Ake
paxi cah Emal, Chac Etz Emal
ti emi yix mehen hahal kui, u yumil caan
ix ahau ix zuhuy ix mactzil
ca yalah ahau; emom chimal Kinich Kak Moo
ma pati ahaulil uaye
uay ti pati ix mactzil, ix dzyatzil
emom zum, emom tab tal ti caan
emom u than tal ti caan
lay cicuntabi yahaulil tumen u chucaan cahoob
ca yalahoob ma pati yahauliloob Emal
ca tun bin noh Ah Itzaob lae
oxlahun bak u bakal u piciloob
catac holhun bak u bakal u hokalili u nucteloob heregesoob Ah Itzaob
he tun bini yah tzenulteob xan
numbiloob bin tu pachoob tzenticoob lae
oxhunppiz bin yiximal u pol u cuentailoob catac bolonpiz almud
catac ox oc yiximaloob
yaab ix mehen cahoob bin u ah uay tanililoob tu pachoob xan
ch019       ma tu yoltahoob u paktoob dzuloob
ma u kat cristianoiloob
ma yoltahoob u bot patan Ah Uayom Cħicħ, Ah Uayom Tunoob
Ah Uayom Zinil Tunoob, Ah Uayom Balamoob, ox uayahoob
can bak haab u xul u cuxtaloob catac holhun kal haab
yan cataci tu xul u cuxtaloob tumen yoheloob u ppiz kinoob tubaob
tuliz :U:, tuliz haab, tuliz kin, tuliz akab, tuliz ik cu ximbal
tuliz kik xan tu kuchul tu uayoob, tu poopoob, tu dzamoob
ppiz u canticoob yutzil oraob
ppiz u caxanticoob yutzil kin
latu ppiz yilicoob yocoloob utzul ekoob tu yahaulil
tan u ppixichticoob yocoloob yahaulil utzul ekoob
utz tun tulacal
ca tun u takbez yaloob tu cux olaloob yan
manaan tun keban tu santo ok olaloob
yan u cuxtaloob
manaan tun cħapahal
manaan tun chibil bac tiob
manaan tun dzam chacuil tiob
minaan tun x- pomkakil tiob
minaan tun elel tzemil tiob
minaan ya nakil tiob
minaan tun tzentzemil cimil tiob
minaan chibil pol tiob
tzolombil tun u bin u uiniciloob
ma bay tun u mentah dzuloob ti uliob lae
zubtzilil u talzahoob ca taloob
ch020       ca cuxhi yol nicte
cuxhi tun yol tu nicteob nacxit xuchit tu nicte u lakoob
minaan tun yutz kinoob yetzahoob toon
lay u chun ca kin xec, ca kin ahaulil
lay u chun cimil toon xan
manaan yutz kin toon xan
minaan cux olal toon
tu xul ca zatmail ilil yetel zubtalil
etlahom tulacal
minaan nohoch can
minaan yahau than, minaan ahau can ti
lay u hel ahauob ti uliob lae
tzuc cep ah kinil cu talel
u mentabal ti telae tumen dzuloob
ca tun tu ppatahoob yal u mehenoob uay tan cah lae
lay tun kamicoob u numyailoob
uchci u chibil lay dzuloob lae.
He bin Ah Itzaobe:
oxten hii bin uchicoob dzuloob.
Lay tun tumen oxkal haab yan toon tu lukzicoob c' patan
tumen uchci u chibiloob tumen lay uinicoob Ah Itzaob lae.
ch021       Ma toon ti mentei; toon botic helelae
heuac concierto yanil yan u xul ca yanac hun olal toon yetel dzuloob.
Ua mae bin yanac toon noh katun.
 
        Katun:  
Tu yax chun Buluc Ahau 1513 años
Dzoci lay lae hoppci Hoil 1519 años
San Francisco edzlahci Santiago T-Ho 1519
edzlahci chumuc cah Ho iglesia mayor tu haabil 1540
:U: ichil haab, doce 12
U tzol kin ichil hunppel haab 365
U tzolaan akab hunppel haab 362
U tzolaan semana ichil hunppel haab 52
U tzolaan domingo ichil hunppel haab 53
U tzolaan kin ichil uacppel :U: tu yax chun 181
ch022       U tzolaan kin ichil uacppel :U: tu cadzic  
Tu tuliztal hunppel haab 184
He ix kin cu xocic semana lae:  
uucppel kin ichil hunppel semana u cuentail lay xoc lae.  

 

Chumayel (pp. 85-86)

 
ch085 Oxlahun Ahau Katun yax hoki u chem dzuloob Campech.
1541 u kaba haab cuchi ca yulzahoob u kin
      yocoloob ti cristianoil maya uinicoob.
Hedzci cab tan tun Cuzamil.
Tancoch haab yanobi, ca biniob tu hol ha ti chikine.
Ti ix oc u patan Ah Chikin Cheelobli.
 
Lay haab yan cuchi, 1542, hedzci u petenil Ti Ho, Ich Caan Ziho:
Buluc Ahau Katun lae.
He ix yax halach uinice Don Francisco Montejo,
Adelantado lay dzae u chinam dzuloob, kul uinicoob.
Ichil yaabil 1542 oci patan.
 
1545 haab yan cuchi ca uli padreob:
      canppel haab uluc dzuloob cuchi.
Ti ix hoppi yocol ha tu pol uinicobi
      ti cahal cah tumen padreobi.
Yax ulobe thoxci cah tiob.
 
1544 haab: lahun ca bak haab catac holahun cankal haab
      paxci cah tu Chi Cħeen Itza, paxci u cahaloob lae.
Ca bak haab catac lahun cankal haab paxci cah Uxmal lae,
      paxci u caboob lae.
 
1536 haab ti Uaxacil Cauac u kaba kin
      uchci moltanbaob al mehenoob ti caananciloob ti cah Mani.
Uchebal u bineloob ti cħa dzul tu cahal
      yoklal cinzabci halach uinice.
Lay u kabaob lae: Ah Moo Chan Xiu, Na Hau Ez,
      Ah Dzun Chinab, Na Pot Cupul, Na Pot Che,
      Na Batun Itza, Ah Kin Euan tal ti Cocel,
      Na Chan Uc tal ti Dzibilkal, Ah Kin Ucan tal ti Ekoob,
      Na Chi Uc, Ah Kul Koh, Na Chan Motul, Na Hau Coyi.
Layobi u nucil uinicobi thaniob
      ca bin cħabil dzul tu cahal lae
      yoklal u cimzabal halach uinicil cah Ah Xiu, Otzomal.
 
ch086 Lahun Kan ah cuch haab ca mani ah cuxaan cah.
Heklay Montejo u kaba ah dzib cah.
Lay ix haab yan ca mani ah luum dzul, ah mak op dzul.
He lay yax thox cah.
He ix ca uli dzul tu cħaobe yah cħaule ti banoob Campech,
      ti hoki u chemobi, ca ix biniob al mehenoob u dzaab u ziilobi.
Oxlahuntul yah cħaul dzuloob lae.
Ca ix taloob Ich Caan Ziho, Bolon Ahau u katunil cuchi lae.

Previous Page  |  Table of Contents  |  Next Page

Main Index

Return to top of page