Image - Cacao Pod Vessel - K6706 © Justin Kerr FAMSI © 2001:
David Bolles
 

Stories from The Thousand and One Nights

U TZICBALOOB HOKZABI TI

MIL YETEL HUMPPEL AKABOOB

sty8

ZUHUY TEODORA

hochtabi ti u anahte Chilam Balam

1.

U yax dzicil u tituloil.

U yax chun licil u cantic hibicil u cħabci huntul cħuplal ah kay conol ppolom, zuhuy Teodora u kaba, tu tan Ahau Almanzor, yetel hibicil bin u dzab u kex u than tie.

He ah kay conole u binzahma tun lay zuhuy lae, Teodora u kaba, tu tan Ahau Almanzor, lay tu yotoch cuchie. Ca ix u thanah ah canaan hol na ca yoktahuba ti. Ca utzac u hebel u hol na ti. Ca tun oci ah kay conole, ca bini yetel zuhuy he tuux yan Ahaue. Ca ix u thanah yetel hebahun yantacoob cuchie. Ti lic u chincunicuba yetel u lompixtic, ca ix u yudzbenah u kab Ahau, ca ix u yudzbenah luum. Ca ix katabi u than ah kay conole, "Al ten uetaile. Balx a kati." Ca ix u kamah than ah kay conole, "Yumile. Uay in talzic tu tan a noh tzicbenil huntul zuhuy lae ua uchac a manic."

Ca tun tu yalah Ahaue, ca cihi ti, "Binaci in mane. Ca tun a ual ten ua bahun u tohol." Ca ix u nucah ah conole, "Yume, lahun pic ti kankan takin."

Ca tun haki yol Ahau. Ca ix u cħaah u kax u than ti ah kay conole yoklal uchic yubic hach cohil lic u katic ah conole. Ca ix yalah Ahau, "Uetaile! Hach yaab ca katic yoklal lae. Nachi xin yan a dzomel? Lay xin a nohcinic babal yokol zuhuy lae. Ma xin bal yohel?" Ca u kamah ah kay conole, "Yumile. Baci a cħaic u kax a than ti. Licil in ualic tech cohil u tohol zuhuy lae tumen ohelte hach yaab u babalil miyatzoob. U yohel hach ocaan ti uol. Minaan miyatz ti xiblaloob uaye uchac u dzoyzic cħuplal yetel bin u dzoyez yoklal u cambalma tulacal u babaloob miyatzoob. U yohel ix dzib huun xan. U yohel ix u uoohoob, uchac u yohel hencex yan ti balcahe."

He ix Ahau ca yubahe ca ix hoppi u nanaoltah zuhuye. Ca ix yalah u nacez u bocħ tu hol tumen ca u dzab tanchumuc u hol yoklal macaan u uich cuchi. Ca tun u naczah tanchumuc u pol, he ix cichpam lae. U yutzcinah hebal u yoltah Ahau tie, ca u zebel chopaytah lae. Ti tun yilah Ahau bicil cichpamil zuhuy lae, tumenel ma yilab cichpam uchic u talel tu palilie. Ca ix u cħaah u yubtal zubtal, ti chincbal. Ca ix cihi ah kay conole, "Yumile. Pot chicani tech cech u caananil Ahaue." Ca u yalah zuhuy ti, "Yumile, u caananalil Ahaue. Teodora in kaba." Ca tun thanah Ahau, "Teodora. Al ten uabal miyatzil a cambaltah paynum yokoloob yanoob uay ti balcah lae." Ca u nucah zuhuy lae, "Yumile, Ahaue. Ohelte he u yax chun in cambaltahe: heklay uuctzuctubae bay u caah u babalil caane. Bay ix yuchuciloob hae yetel xiuob yetel hibahun yuchuciloob xacnaloob yetel xiknaloob yetel hebahun u zihzahoob c' yumil ti dios uay yokol cabe ti balcahe. In uohel ix kay yetel pax paynum yan ti balcah lae."

2.

U ca dzicil u tituloil

Uchic u cħaic u kax u than Ahau ti Teodora tumenel tu yalah ti Ahaue u yohel tulacal hebal yanoob uay yokol cabe. Ca tun yalah Ahau u paylahaloob tulacal ah miyatzoob ca utzac u thanal thanoob tu tan Ahau yetel Teodora.

He ix ti ulaanoob ah miyatzoob tulacal lae. Ca yalah ahau tiob u thanal thanoob yetel cħuplal ca utzac u yilic ua u hahil. Lay licil u yalic lae, he cat dzoci u hun molcinicuba ah miyatzobe. Ca yalah ahau u tetabal huntul tiob tumenel oxtuloob. Lay max hach caanal u cambale ca ix u thane tu zebal lay zuhuy lae. Tu nucul uabici bin thanac baloob ca bin thanal thanacoob tu tan ahau lae. Lay ix tun tetab oxtul ah miyatzoob layobi caanaltac u miyatzobe. Yaab ix bal yohelmaob yokol u lakoob ah miyatzobe. He ix huntul talie ah miyatz ti albil than yetel ix ti u yalmah thanil c' yumil ti dios. He ix u catule paynum u miyatz yokol u lak ah miyatzoob ti xoc huunoob yetel ti dzac yaob yetel hebix u ximbal ekobe, yetel hach yaab ix u naat ti babal xan. U yohel ix bix zihnalil uinic xan uay yokol cabe. Hetun u yoxtule ah miyatz paynum u yohelil yokol lay catuloob lae. U yohel u ximbal kin yetel U yetel u zut caanoob. Hach ah miyatz, ah canbezah ix tu uucppel idzatil xan.

3.

U yox dzicil u tituloil.

He u yax chun u thanal thanoob ah miyatzoob yetel zuhuy cħuplal, Teodora u kaba. Ca ix u katah u yax chun ah miyatz ti zuhuy, "Bla! Ca a ual ten xikale bin ua a kamab in than hebal bin in katab teche." Ca ix u nucah u than ah miyatz zuhuye, ca u yalah ti, "Yumile! Bin in kamab tun ualah u yantah c' yumil ti dios tu cici olal in yumil ti Ahau Almanzor yetel ca ix yolte dios ah tepalil ti ualah ix u dzaic zipit olalil ahau ti yanoon tu tane u caananil tepale yetel tu tan tzicanil al mehenoob." Lic tun u dzabal zipit olaloob tiob tumen ahau. Tu chii tun yalic ah miyatzoob binil u kamoob tulacal tu zebal ti ix ma xanil. Ca cihi zuhuy hach cilmachi yol tumenel u thanoob lae.

Ca ix tun hoppi u thanal thanoob tu tan ahau. U katabal u chi tumenel u yax chun ah miyatz, ca ix yalah ti zuhuye, "Bey ca ix namac u leppel a uol yoklal uay yanoon tu tan ahaue. Bla canah ma ix ca ilab ta hunal ca zak olal hebal a ohelmae. Bla cici cante. Ti c' ilic ua macalmac toon bin dzoyoc ua ix tech ua ix ten xan." cu than ah miyatz. Ca ix hach yubhi u cici olal zuhuye.

K: Ca ix u katah u yax chun ah miyatz, "Zuhuye. Kam in than in kati. In katab tech helelae. Al ten macalmac paynum caanalil yokol caanoob tu zihzah c' yumil ti dios."

N: Ca tun tu zebel nucah zuhuy lae, "Yumile, ah cambezahe. Ohelte he c' yumil ti diose uuctzuctuba babaliloob u zihzah. Heklayobi lic u tal in ualic tech lae. Kin yetel U yetel ekoob lay nuctacobe: Saturno, Jupiter, Maris, Venus, Mercurio, lay ekoob matech u helepoob. Layobi lahcapiztubaob chicantacoob heklayobi xana: Aries, Taurus, Gemines, Cancer, Leon, Virgo, Libra, Scorpius, Sagitarius, Capricornio, Aquario, Pisis, yetel ix xan u chuyaan u zihzah c' yumil ti dios te tu hach caanalil caanoob. Heklayobi uucppeltubaob yantacoob tu can tukil caanoob yokol balcah lae." Ca ix tu katah ah miyatz tu caten, "Al ten xikale balx ti uil Uil licil yahauliloob xane bala tuux citan lic yahauliloob." Ca ix u nucah Zuhuy cħuplal, "Ti lic yahauliloob tu cucutil uinicoob lae ca bin lubuc u kin lay ichil lay Uob lae yetel ichil semanaob lae." Cat hopp yalic tun ahau, Teodora Profeta.

4.

U can dzicil u tituloil.

Tu chii ca dzoci u dzoyol u yax chun ah miyatze, ca likil u cadzic ah miyatze, ca ix cihi, "Zuhuye. Ca cici cħaaba zuhuy colele. Ohelte maybe ah miyatz tu dzoyzah lae." Ca ix u kamah zuhuye, "Ti lic u man yol yumile. Bin in kame a than likul tu zipil olal in yumil ti ahau ti yanoon tu tane yeteleex, tu tan ah tepal." Lic yalic tu zuhuy u cici cħauba yoklal bay uchben caanal ah miyatz loe.

"Cici cħaaba xikale colele. Bic ci tucle u ci bayen lay ah miyatz ta dzoyzah lae?" Ca ix u nucah zuhuy lae, "Yume," bin. "Bin in kame a than. Ti likul ti zipit olal in yum ahau ti yanoon tu tane yetel ix tu yahaulil ah tepale." Lic tun u yalic ti zuhuye u cici cħauba bay bic ah naate caanal ix u naat tumenel uchben ah miyatz tu than. Ca tun hoppi u katic ah miyatz ti zuhuye, "Ca ual ten ua macalmac ti chiculoob lay lahcapiztubaob lae layobi kabaanzahaanoob lae?" Ca u kamah u than Zuhuy Teodora u than ah miyatz. Ca tu yalah ti, "Yumile. Heklay lic u talel in ualic tech u dzacaanil bal lae."

K: "He ti yuil Enero, Zuhuy? Al ten!"
N: Ca tu nucah zuhuy, "He ti yuil Enero ti lic yahaulil Aquario yetel hunppel nohoch ek Saturno yetel Sabado. Hemac bin zihic te chicula chichan yetel tumtum uil u cucutil. Hach ah okom olal xan. Bin ix uil yanac u yail cħapahal. Ti lic ix ualic u dzacaan xan. Ma ix uchac u mukic u uatal u uich, u puczikal, yetel ix u yahal u kab ti mesa ti cutal tu hanal xan."

K: "Al ten Zuhuy! Cux tu yuil Febrero?"
N: "He tu yuil Febrero bin ahaulilnac Pisis u kaba tu pach u xau uinic. Hetun licil u pachal ahaulile Jupiter yetel Jueves. He ix uinic bin zihicie ti chiculae ah tzic, hach cichcelem. Ek ix u tzotzel u pol. Lic ix ualic pec otzil u tokol cappel venas tu pach xau lae."

K: "Al ten Zuhuy! Cux tu yuil Marzo?"
N: "He tu yuil Marzo ti ix yahaulil Aries u kaba. U yahaulil tu pol uinic. Tan ix uil yahaulil Maris yetel Martes. U hach lobol yah. He ix uinic bin zihicie hach manbal uil u leppel yol. Hach zil oloob manbal ya tiob. Lic u zic u baluba. Lay ix u kinil licil u kozol u tzotzel taman yetel ovejas. Ma ix utz u chuhul uinic ti chacau mazcabi ti yuil Marzo lae.

K: Ca ix u katah ah miyatz, "Zuhuye. Cux ti yuil Abril?"
N: "He ti yuil Abrile ti lic yahaulil Taurus u kaba. Ti ix chicilbezaan hunppel ek u pachal ahaulile Venus yetel Viernes. Hemac bin zihic lae ah ya okol lauac bal bin yanac tie tu koche. Pec oltzil ix uil u dzacal ti kak lae."

K: "Zuhuye. Cux te ichil yuil Mayo?"
N: "He ti yuil Mayo ti lic yahaulil Gemines u kaba. Ti ix lic u pachal ahaulil hunppel ek Mercurio yetel Miercoles. Himax bin zihicie kankan u uinicil hach al mehen ix xan lay lae ichil yotoch ahau u zihile. Bin ix uil yanac u yaabal kuxlacil u muk u kab xan. Dzacben u chuhbil chacau mazcabe."

K: "Zuhuye. Cux te ichil yuil Junio?"
N: "He ti yuil Junio ti lic yahaulil Cancer u kaba. He ti chicule ti ix chican hunppel ek Luna yetel Lunes u kaba. Himac bin zihice ah cichcelem. Hach coil tu cucutil. Lic ix ualic ci xan. Mamac bin yanac kuxul tie tu tzeme lauac ix tu puczikal lauac te tu tamnele utz u dzacal halab dzaci. Hach makol ix xan."

K: Ca ix u katah ah miyatz, "Zuhuye. Cux ti yuil Julio?"
N: "He ti yuil Julioe ti lic yahaulil Leon u kaba. Ti ix chiculan hunppel ek nohoch Kin u kaba yetel Domingo. Himac bin zihicie bohcabal u lec. Minaan tzotzi ah miyatz. Hach tzitzicbentzil uinic xan. Licil cin ualic xan pec oltzil uil u tokol yetel hach ah uayak ti chun kin uenel. Ma ix uchac yichcilobe xani."

K: Ca ix u katah ah miyatz, "Zuhuye. Cux ti yuil Agosto?"
N: "He ti yuil Agosto ti lic yahaulil Virgo u kaba. Ti ix lic u pachal yahaulil hunppel ek Mercurio yetel Miercoles u kaba. Himac bin zihicie lic ix u zatal u baluba. Hach Ziyanil cħuplal lic ix u lakintabal cħuplal. Lic u yahpahal uinic ma utz ichcil, ma utz tokole, ma utz u dzabal halab dzaci, ma ix utz chun kin ueneli. Utz u hantabal dzaci. He ix uinic bin zihic ti ulac hach yaab u hanal. Lay ix chich u muk tu nak uinice. Hach kayum."

K: "Zuhuye. Al ten! Cux ti yuil Septiembre?"
N: "He ti yuil Septiembre ti chiculbezaan licil yahaulil Libra. Ti ix lic u pachal ahaulil hunppel yahau ek Venus u kaba yetel Viernes. Himac bin zihicie hach chinan, hach meyahi xan yetel zak ol, ah cux olal. Lic u zihilie hach yaab ix yetail xan. Lic ix cin ualic he ti ulae hach yaab u tibilil. Ma ix pec oltzil tokolie heuac yaab kuxucil ti yiz uinicil yetel tu ppuc yit. Utz u dzabal halab dzaci. Lay ix u kinil u xul uvasi."

K: "Zuhuye. Al ten! Cux ti yuil Octubre?"
N: "He ti yuil Octubre ti lic yahaulil Scorpius. Ti ix u pachal ahaulil hunppel nohoch yahau ek Maris yetel Martes u kaba. Himac bin zihicie ah zacach than, pithkalac u chi. Tanxel dzudzuy u uich. Hach ah dzib olal. Hach pec oltzil u yahal u ton uinicil. He ix cin ualic u hach u tibilil u hantabal cħicħobi."

K: "Zuhuye. Al ten! Cux ti yuil Noviembre?"
N: "He ti yuil Noviembre ti lic yahaulil Sagitarius. Ti ix u pachal ahaulil hunppel nohoch yahau ek Jupiter yetel Jueves u kaba. Himac bin zihicie matech u manzic oltzilil, matech u numyah. Ah zubtzil uinic, hach tzitzic uinic. Ti ix lic cin ualic u chuyaan utz ix u dzacal ca ix uchben yah yetel chacau mazcab. Utz ix xan u tokol tu cappelil u thupil u kab uinic bin tokoc lae. Utz ix pakal sidra xan."

K: Ca ix u katah ah miyatz, "Zuhuye. Cux ti yuil Deciembre?"
N: "He ti yuil Deciembre ti ix lic yahaulil Capricornius. Ti ix lic u pachal ahaulil hunppel nohoch yahau ek Saturno yetel Sabado u kaba. Himac bin zihicie ua u nohol uinice hach u nup yidzinoob ua u dzedzil u nup zucun ti hunpay. Mac yan yutzil heuac yan utzic tu yanal heuac ma xan. U talel okom olali ti tu hunal heuac chacautac ix u hanal. Bin u hante te yalan u uich. U cuy u tokol te ichile. Utz ix xan u tokol uinice tu chi. U lec bin dzabaci."

Tu chii ix ca yubah ah miyatz tulacal lae. Ca ix top likil ca ix u yalah than ti ahau. Ca cihi ti ahau, "Yume, ah tepale. He ix cichpam Zuhuy lae. Hach toh ol than in caah tech cech in yumile ah tepale. Yumile, pot manal u yohel in uokol. Lic in ualic tech paynumil u yohel tulacal bal yan uay yokol cabe yetel he bahun tulacal u babaliloob uay ti luum cabal lae yetel ti caan caanal. U yohel xan, cech Yumile, pot manal u naat ten Yumile ah tepale." Cu than u catul ah miyatz ti ahau ca dzoc u miyatz lay cichpam zuhuy Teodora lae.

5.

U ho dzicil u tituloil.

Ca tun top likil lay u hach nohochil u maestroob u nohochil ah miyatz, Abraham u kaba, profeta ix xan. Tu yilah dzoc u dzoyzabal lay u cambezah miyatzoob lae, ca tu ualcabtahuba, ca tu yalah lay Teodora lae, "Eha Zuhuye. Ca a cici tucule bal ca binel a nuc ten. Ma u xantal a nucic ten." Tu zebal ca tu nucah lay zuhuy u than ah miyatz, "Yume! Yetel u licencia in yum ahau lae helelae in nucic a thane." Ca tun tu hopp u thanal thanoob.

K: "Cux ca ual ten zuhuye balx uinclil uinicie?"
N: "U hochbilaan c' yumil ti dios Yume."

K: "Al ten Zuhuye. Balx uinclil noh xibobe?"
N: "Yume! Lic lay noh xibobe ca katic lae ma dzibolbili tumenel hach chuchupciob yetel u yaabal kohaniloob ppecbentziloob."

K: "Zuhuye. Al ten balx uinclil cħuplalobe?"
N: "Heklay cħuplaloob ca katico yume. U ohemil bal utz. U chemil ix bal kaz xan. U hochbilaan uinic, u hochbilaan ix balcheob xan."

K: "Alten Zuhuye macalmac hach chich xma aceroe?"
N: "Lay u cantabal hahe xmama u yocol tuz ichile."

K: "Ca a ual ten Zuhuye. Macalmac cħahuc ma cabe?"
N: "Lay humppel u yutzil mehentzil, lay mac cu dzaic utz ti c' yumil ti dios yetel ti u yume."

K: "Al ten Zuhuye. Macalmac hach zeb u pec ichil tulacal balobe?"
N: "Yume. Lay u tucul uinice. Helae tac uay yane, heletac ti yan España xane ua ix tac tu xul yokol cabe."

K: "Cux ca ual ten Zuhuy, hayppel chiculoob yan ti cħuplal ca cichpamace?"
N: "Ay in Maestro yume. Utial ca cichpamace, bin yanac uaxaclahunpiz chiculoob ti. U oxppel u cuchil tuux yan ek ti. Oxppel ix tuux yan zazac ti xan. Oxppel ix tuux yan chichan ti. Oxppel ix tuux yan chouac ti xan. Oxppel ix tuux yan coch ti xan. Oxppel ix tuux yan poloc ti xan."

Ti tun dzoyzab Abrahami Maestro cachi dzoci u dzoyzabal tumenel Teodora. Ca tun tu katah ti zuhuye, ca cici tzoloc ti hunhunppel ti lay oxppel chiculoob lae. "Ay Maestro yume. He lay oxppel ek tin ualah tech lae: u tzotzel u pol yetel u tuknel u uich, yetel u mohtun. Hetun lay zazac u oxppel tin ualah tech lae: u petan u uich zazac, zazac u uinclil yetel zazac u co. Oxppel ix tuux yan chichan ti: chichan u ni, chichan u chi, chichan u yoc xan. Oxppel ix tuux yan chouac xan ti: u uinicil chouac yetel u thet chouac, chouac u cal xan. Oxppel ix tuux yan coch ti: coch u tan u kab, coch u lak tanxel, yetel u tzem coch. Oxppel tuux yan poloc ti xan: u muk u kab poloc, tu cappelil u muk yoc." Bay uchic u dzoyzabal Abraham lae tumenel Zuhuy Teodora.

He ca dzoci u thanal thanoob tulacal ah miyatzoob hencex thanoob ua payoob tu tan ahau utial thanal thanoob yetel zuhuy Teodora lae.

6.

Tu uac dzicil u tituloil.

Ca dzoc u kat than ca tu pitah u nok profeta Abraham, ca tu culhi. Chen zac ex yan ti. Ca tu katah u yatzil ti zuhuy Teodora lae.

Ti tun u xul u naat Abrahami. Ca tu yilah dzoc u dzoyzah halacite tumenel. He ca tu hopp u thanal thanoob, ca tu yalah Teodora lae, "Hemac bin xuluc u naate ca culac bay zihil u caah tu nak u nae, ua tech ua ix ten xan." He ca dzocie Abraham xul u naat ca tun hopp u pitic u nok tulacal hencex u bucmae taklic u uich lay macobi lic u thanal thanoob. He ca tu yilah Abraham chen bel u zac ex yane. Ca tun tu katah u yatzil ti lay zuhuy lae ca ppatac yetel lay zac ex lae. Ca tu yalah u dzaic lay lahun pic kankan takin ti lay Zuhuy lae. Ca tun tu kamah lay takin lae, ca tu katah u yatzil ti lay Ahau lae. Ca xic tu pach u yum, ti ma conaan. Bay uchic u dzocol lae. Ilah bal a caah naateex bic uchuc ti teex bay ichil u conol a naateex lae.

 

sty9

NOHOCH HALACH UINCE YETEL OXTUL LAKTZILOOB

tzicbaltabi tumen Bernardino Tun, Piste

hochtabi tumen Manuel J. Andrade

Pues yan bin humppel nohoch cah, yan tun bin huntul nohoch halach uince. Zanzamal noche u hokol utial chucantic cada holtacil naob. Pues humppel tene ca yanhi u kuchul tu hol humppel na tuux yan oxtul laktziloob. Pues cu kuchule, ca ualahi.

Ca tu yalah le oxtul laktzilobo; cictzil, chumuc pal yetel x-thup; ca tu yalah yax pali, "Eh!" cu than bin, "Bucaah mamalobi ua ca dzocl in bel yetel u panadero yum reye. He in hantic uah hach malobtaci." cu than bin.

Ca bin tu nucah le chumuc palo, "Baala utzi cin dzocl in bel yetel u cocinero yum rey. He in hantic hanaloob malobtacoob. He in alimentarticinba hach malobe." cu than bin.

"Hum." cu than bin x-thup ca tu nucah. "Tene yetel yum rey cin dzocol in bel olal lelo minaan in meyah, minaan mixbaal." cu than bin.

Haylibe, dzoc u yubic le nohoch halach uince beyo de que baax cu yalic le tres hermanasobo, bini. U zaztale ca tu tuxtah thanbiloob tatatzil yetel mamatzil yetel hijatzilobo ca taloob. "Baan ca chen alceex le okneyac caachi?" cu than bin.

"Pues tene, reyo, mixbaal cin ualic."

"Bixi ma ualic mixbaali?" cu than bin. "Teche ca ualic a kat dzocl a bel yetel in cocinero." Cu than bin ti chumuc pal, "Teche ca ualic a kat a dzocol a bel yetel in panadero utial a hantic malob uahoob. Ma bey a thanexe? Teche x-thup ta ualah yetel ten cun dzocol a bel. Ma tun bey a thane?"

Ca tu yalah huntul hijatzil, "Hah, c' yalah, pero chen tan'c baxal."

"Ma. Pues behlae cin dzocz a bel tech yetel in panadero." cu than bin. "Teche cin in dzocz a bel yetel in cocinero. Teche x-thup yetel ten can a dzocl a bel." cu than bin. Haylibe, ca bet ca dzoczlan u beloob. X-thupe ca dzocl u bel yetel rey. Pues dzoc u dzocol u beloob beyo ca dzalantab yatan cada huntulo. Dzoczah u belo le cocinero yetel le chumuc palo. Yax pala dzocz u bel yetel panadero. Pues beyo ca dzocz u bel yum rey xane yetel le x-thupo.

Pues chen de repente ti humppel primer parto utial u yax yantal u pal ti le nohoch halach uinco ca thanbil le catul cictzilobo utial ilic. Le ca yanchahi chan chanbalo, humppel chan xibpal. Cu yantale ca tu teppoob ti humppel pañale, ca tu bizoob u puloob kanab. Ca tu teppoob humppel cimen mize, ca tu chaob tu tzel le yidzinobo. Haylibe cu bine ca tu yalahe ti le nohoch halach uinco, "Coox ca uil a pale. Dzoc u yantal humppel cimen miz." cu than bin le cictzilobe. Pues haylibe bini uile. Le kuchle ca tu yilahe de que hah. Ca tu machah ca tu piccħintah tumen ma tu betah cuenta mixbaal. Ca bini. Haylibe ti lelo ca like, tu ca cħa yol. Chen de repente ti ulak u kohaantale. Utial u ca kohaantah tu catene cu kuchul tu kinle u kohaantal ti le ulak chambalo ca tal le lak cictzilobo utial ilic. Pues, cu dzoc u zihil le chambalo ca tu yilahobe de que chan xibpal. Ca tu machoob, ca tu puloob ich kanab. Ca tu teppoob humppel chan cimen peke, ca tu bizoob tu xax le yidzinobo. Ca bin yalah ti le nohoch halach uinco, "Coox a uil a hijo, humppel cimen pek ca yanhi." cu yalaal bin. Haylibe ca tal yilaho. U yilil ca tu yile de que hah, ca tu machah piccħintah. Pues, ti lelo ca tu cħa yol le yatano. Ca hopp u ca man tu caten. Chen humppel tene ca yanhi ca kohaantal tu catene ti ulak u chan oxtul. Haylibe, u cu kuchul tiempoe utial u matic u chambalo, ca ca tal le cictzilobo. Ca tu yilobe u zihil humppel chan niña. Ca tu machoob ca tu puloob kanab. Ca tu machoob hunxet tu bake, ca tu teppoob ti humppel pañale, ca tu bizoob tu tzel u yidzinoob. Ca tu thanoob le nohoch halach uinco u yilah u hijo. Ca tali. Ca tale ca tu yalah ti, "Coten a uil a hijo. Ilah bixi. Chen humppel xet tu bak." Ti yilic lelo le nohoch halach uinco de que hah. Ca tu machahe, ca tu piccħintah. Haylibe ca tale u ca cħa yol yatano ca tu kaxah humppel na tu xul hol cahe. Ca tu bizah u cahcunte, ca tu toholcħintah beyo. Ca ppat tu hun tu catene nohoch halach uinic. Mientras le cictzilobo tan u ci yantaloob hach a gusto yetel le panadero huntul, huntul yetel le cocinero.

Pues le yax chambal pul te kanab, chan xibpalo, u tadzac ti yicnal humppel hortelano hokol. Ca tu uacħah le chan cajitao teppaano ca tu yilahe de que humppel chan niño. Ca tu cħahe ca hopp u tzentic. Pues chen tu kex año tu catene ca tu yilah u tal ulak humppel bulto te yok hao u tadzac leli mismo tu yicanle. Ca tu uacħahe ti yilce layli humppel chan niño. Ca ppat tu yicnale, ca tu tzentic. Pues haylibe, chen tu hel kine ca tu yilahe u tal ulak humppel bultoe. Cu uacħce, cu yilce humppel chan niña. Como le hortelano minaan mix huntul u mehen palaloob, chen leti cu tzentic le mehen palaloob cu caxticoob cu tal te yok hao. Pues haylibe ca tu nucchahobo pues ca tu kaholtoob de que tatae. Tulacal tu oxtuli hex pulce cuxlahoob. Chen humppel de repente ca yanchahi cimi le hortelano. Ca ppat chen letiob. Letiobo dzoc u nuctaloob. Chen humppel ocasione ca tal humppel nohoch uinic. Ca alab tiobe, "Eya!" cu yalablobe bin, "Ua ca yanac a ci kuchleex te castillo, cu yalaal 'Ca Bin Mu Ca Zuto', atialeex tac le aguada dorado yano yetel humppel chan chim cħicħ yani de coloroob." cu yalaal bin. Haylibe, pues letiob chen tu yubahoob. Chen de repente ca tal le nohoch uinco, ca ca alab tiob, "Eya! Ua ca uoheltexe ca bineex te castillo cu yalaal 'Cu Bin Mac Mu Ca Zuto', u kaba le castillo beyo." cu yalaaloob bin. "He a ci binexe por que le aguada dorada atialeex yetel le chan cħicħ de colorobo yetel le ha cu yalaal de coloroob xan." cu yalah cu than bin le nohoch mac tiobo. Pues haylibe letiob chen cu yubcoob.

Chen humppel de repente bine ca bin yalah le nohoch zucuntzile, dzoc u cimil le tataobo, le max tzentahobo, leti tu kaholtoob tatai dzoc u cimi, dzoc baaloob, ca tu yalah le nohoch zucuntzilo, "Pues tene bin in cin uilah ua hah le baax tu yalah teno." cu than bin. "Bin in caahe in uil ua hah. Ca bet ten uahi." ci bin ti yidzin. Ca betab uah yetel keyem yetel baale. Ca hopp u bin. Pues hach bin mi chumuc u belil u bin u kuchle ca bin yilah le viejo. "Eya xib!" cu yalaal bin. "He ca bino." cu yalaal bin. "Pero bic le cen ca kuchech te castillo," cu yalaal bin, "yan a thanaal, yan a xuxbaal, yan a xobtab, yan tulacal. Pero bic taabceche ca zunac a uich pacat. Le cen zunac a uich pacate, hach seguro te can a ppatli. Tunich can a beti." cu yalaal bin. "Pues malob." cu than bin. Leti ca bini. Haylibe cu dzoc u kuchul bey te castillo ca hopp u naacli. Pues chen tan u naacale, ca tu yubahe tu xobtaal, tu xuxbaal. Ca zunah yiche pulac ca ppatah uatali, zunah ppat tunich encantado ppatici.

Pues haylibe, mientrase le catulobo yidzinobo ppataloob. Pues chen bin u kinil beyo ca tu yilobe de que u zucunobo mu zut. Haylibe, ca tu yalah chumuc pale, "Pues tene bin in caah in uil in zucuno tuux dzocaan. Ca bet ten uah yetel keyeme utial ca xicen il tuux yan in zucuno. Quien sabe ma te ppat te castillo cu yalaal 'Cu Bin Mac Mu Ca Zuto'." cu than bin. Pues ca bini. Zaztale ca tu cuchah yoch uah yetel yoch keyem, ca bini. Pues tu kuchul taytac u kuchle ca yalah ti, "Eya xib! Le baax ca bin a beto, atialeexloba ua tumen ca chucpac a uoli. Pero ua tumen ma tun chucpac a uole, te can a ppatli, te can ppataal tunichi, encantado can ppataal. Ma tan lukli. Pero bet le baax cin ualic techo le cen kuchech, cen naace, ca hoppoc a naacac te castillo, cha a xuxbaal, cha a xobtaal, cha a ppochol, chae hebaax ca yalaal tech, pero ma a zutal a uich. Teche baax a procurarte a kuchul te tu yicnal le chan cħicħ de color yan tu jaula tan chumuc le muulo." cu yalaal bin. "Malob." cu than bin. Letie ca tu zutah u pache ca hopp u bin. Pues tan u bine, ca kuchi. Cu kuchle ca hopp u naacli. Cu naacale tan u naacale, ca hopp u xobtaal, u xuxbaal. Ca tec zunah yiche, pulac u ppatah uatali, tunich zunahi.

Haylibe, ca dzoc beyo. Ca ppat chen le chan x-thup tuno, leti yan te tu cahtalobo tuux yanobo. Pues ca ppat chen tu hun le chan niña, ma ci yoli. Tan bin yokol. Ca tu tuclah tu puczikale u bin ilah baax uchul ti le u lakobo. Pues ca zaztale, ca bini. Pues chen tan u bine, ca kuchi yicnal le nohoch maco. Ca alah tie, "Xen!" cu yalaal, "Pero bic a bet he tu bet a zucunobo porque te can a ppatli." cu yalaal. Pues letie ca hopp u bin. "Ca dzot ppidz ta xicin yolal beyo cex tan thane ma uyic." cu yalaal. Ca tu dzab ppidz ti, u dzot u xicin, ca hopp u bin. Cu kuchle, ca hopp u naacale. "Eya xib!" cu yalaal bin. "Ua tumen cu chucpahl a uol a bin te tuux ca kuchul baal atial. Pero ua tumen mae te can ppat encantado leyli. A zucunobe te ppatobi, zunahoob tunchi." cu yalaal bin. Pues ca hopp u bin leti. Cu kuchle tu hal le muulo, ca hopp u naacli. Tan u naacli tan u xuxbaal, tun yautaal, tun xobtaal, tan tulacal. Pero letie mix u cuenta cu betic. Pues, ca hopp u naacali. Pues naac yol u xuxbaal, u pocħol que tulacale letie mix u cuenta tu bete. U tadzac tu yicnal le chan cħicħ kalaan yan chumuc le muulo cu yalab u chan cħicħ de colorobo. Chen pelac u kuchule yicnal le chan cħicħo, ca bin alab ti beya, "Eya niña!" cu than bin. "Dzoc ua a kuchul uaye?" cu than bin. "Dzoci!" cu than bin. "Esta bueno!" cu yalah bin. "Pues ca yanac a uoheltce de que tech behlae in xunani. Xene!" cu yalaal bin. "Coox yetel tene." cu than bin le chan cħicħ ti ca thanaho. "Ca xic ca cħa hunppit le agua dorada. Ca cħa hunhek le che cu yalaal cu kay, cu paax, cu yokot, tulacalo. Ca tazic." cu yalaal bin.

Pues haylibe, ca binoob. Ca tu cħuy u chan jaula le chan cħicħo. Ca binoob. U tadzac ca binoob tu pila le ha de color cu yalaalo. Ca tu yilah tu tzel bine ti yan le che xan cuxaan cu yalaal, cu than tulacalo. Pues haylibe, ca tu hekah hunheke, ca tu cħa xan. Ca tu cħa le agua dorada, cu yalaal ha de coloro. Haylibe, ca tu buthah ti humppel chan frasquito. "Pues coox te tanchumuc le muulo." cu yalaal bin tumen le chan cħicħo. Le can kuchucech tanchumuc le muul tuux yanen cacho, ca ueccħintic tulacal yokol le muulo. Cu cuxtal tulacal le macoob zunahaanoob tunchi cacho. Tech mismo can a cuxcintoob tumen chen encantado ppatli le macoba." cu yalaal bin tumen le chan cħicħo u cħuymah u jaula tan u man yetel.

Pues haylibe, ca binobe, ca tal yetel le ha de color cu yalaalo. Ca naacoob te yok le muulo. Cu kuchic te tanchumuc le muulo ca tu ueccħintah le ha tu bac pach tulacal le muulo. Tulacal le maaxoob talahaanoob cach ppatahoob tunchiloob hum pulac u lah cuxlahoob. Le caah cuxlah le macoob tulacloob, ca tu yilhoob de que leti le niña le bet favor tiobo, ca hopp u yalcoob tie de que u bin u servirtoob tumen dzoc u ca cuxcintaloob ti bucaah kin ti yanoob ti muulo. Ca tu yalah le niña letiob ma kabeti. Letie tu betah le favoro tu yolal catul u zucunoob yan te muulo. Le betce bine u bet le favoro. Haylibe, pues cada huntule ca tu cħa be u bize. Letie, le u zucunobe ca tu acompañartubaobe, ca hopp u binobe. Ca tu bizoob le ha de coloro yetel le che, u hek kab le che cu yalaal cuxaano, yetel le yalak cħicħo. Ca ci binoob. Ca hopp u binoob, u binoob. Cu kuchuloob ti humppel montaña, ti humppel nucuch kaax che. Ca heloob cahtali, ma zunahoob te cahtal tuux lukoob cacho. Zat tiob tuux bandai. Haylibe, ca hopp u cahtalobi.

Pues ti leo ca tu betoob humppel chan pila. Ca tu dzahoob le ha de coloro. Ca tu pakoob le chan che tu tzel xan le pila bix tuux tu lukzahoob. Ca cahlahobi. Pues ti yanobi, ti yanobi, ti yanobi. Ca hopp u betcoob col. Ca hopp u nuctaloob. Ca hopp u mas nucuch mactaloob. Chen humppel de repente ca man humppel h-dzon tu yicnaloob. Ca alab tiobe, "Eh! Si uay nadzile yan humppel nohoch cahi, yan huntul nohoch halach uincil." cu yalaaloob bin. Haylibe letiobe chen cu yubcoob. Cadae cu man le h-dzonobo cu yalaal tiob beya. Pero letiobe tu hun cahacbaloob telo, catul zucuntziloob yetel huntul idzintzil le x-thupo.

Pues chen humppel ocasione ca tu yalah le nohoch zucuntzile, "Pues bin in caah in uilah le nohoch halach uinic te nohoch cah cu yalaala." cu than bin. Ca bin tu yalah ti yidzino, "Nin caah in uilae." tu than bin. Haylibe, ca bini. Cu kuchul bin ti noh caho, ca tu katah tuux yan le nohoch halach uince. Ca bin tu yicnal. Le ca kuch ticnal bine, napul mekabi, dzudzabi. Pero hach malob kamic bin tumen le nohoch halach uince yan u bet beyo como u hijoe. Chen a uohle ma yanac u kuchul tu kin u kaholtic ua hah u hijoi pero mismo u kike beyo. Lebetic hach tu yaabiltah ca kuchi. Ca bin yalah ti tuux cahaan. Ca bin tu yalah tie, "Ti yan te ti humppel cahtali yan humppel chan cħicħ, yalak cħicħe, cu kay, cu xuxub, cu yokot, cu pax, cu kay, tulacal baal hah." cu than bin. "Yan xan huncul che pakmahe layli beyo, cuxaan." cu than bin. "Yan xan humppel ha in tazmahe utial sirvir ti tulacal hebaaxe." cu than bin.

Ca tu yalah le nohoch halach uinco, "Pues naach tun, naach ua uay u tale?" cu than bin.

"Ma." cu than bin.

"Pues bin in caah tuch ti holbil le belo ca ppatac in tal in ximbalteex." cu than bin. Haylibe, le ca dzoc u lukul le chan niño ticnal le nohoch halach uinco ca hopp u tuclic u holce beo utial u bin u ximbalt le palalobo. Pues ca tu yalah ti cien hombrese ca xic holbil le beo. Pues ca bin holbil le beo. U tadzac u bine le tuux yan le oxtul niñobo, catul niño yetel huntul chan niñao. Pues ca hopp, ca kuchulobe. Ca dzab baal u hantoob tulacal. Ca ilabi bix cahlicoob bix tulacal. Pues cu zutobe ca tu yalahoob le nohoch halach uinco de que dzoc u kuchli le beo ticnal le palalobo. Haylibe, le nohoch halach uinco ca tu juntartah tulacal le mektanobo ca ppatac u bin bizbil. Ca tal carruajoob, que baalobe, ca ci bizab nohoch halach uinci. Antes bin u tale ca bin alab ti le niñao tumen le chan cħicħe, "Eya! Tal u caah a papa u ximbalteex." cu yalaal bin.

"Pues si in papa uch cimic." cu yalaal bin.

"Pues ma! Lelo ma a papahexi. Chen a tzenileex." cu yalaal bin. "Le maax hach a papahexe leti cun tal ilcexo leti le nohoch halach uinco dzoc u tal ilbilo." cu than bin. "A uohleex ua baax hach ci tu chi a papahexo?" cu than bin. "Kum yetel perlas." cu than bin. "Leti hach u hanal a papao. Leti can a bet utial u hante." cu yalaal bin.

"Pero tun cin in cħae le kum yetel perlaso?" cu than bin.

"Pues le kumo ichil le col a zucunobo yani." cu than bin. "Le perlaso" cu than bin "te tu chum le che a pakmaheex tu nak le pilai. Ti yani." cu than bin. "Ti a panci ca hokez." cu than bin. "Ca betic le ci uah u hant a papao." cu yalaal bin. Pues haylibe, letie ca tu betah le baax alab tio. Le ca tu yalaal u kuchle le nohoch halach uinico, u tataobo, dzoc u betic le hanalo. Ca bin ci thanoob juntartaboob. Le ca kuchbil le nohoch halach uince, pero hach bin yetel yaabach cimac olal kuchi, mekaboob, dzudzaboob, tulacal. Haylibe, ca bin ci culahoob hanal. Ca bin cul hanal nohoch halach uinice ca tu heah le nucul tuux cu hanalo. Ca tu yilahe de que leti kum yetel perlaso. Hah, pero hach u hanal, hach mumum hel ci tu chi hebix lelo. Ca bin tu yalah ti, "Bixi tun ta uoheltaleex de que leti baax hach ci tin chia?" cu than bin.

"Beyo." cu than bin. "Leti in ualak cħicħ alteno." cu than bin le niñao. Pues haylibe.

"Eya!" cu than bin ti yum rey. "Bala cimac yol mac dzoc u kuchul ticnal u hijosobe." cu than bin.

"Baanten tun ca ualic ten beyo, chan cħicħ?" cu than bin nohoch halach uinic, ca tu nucah.

"Pues bey." cu than bin. "Pues ma ta uilc tuux yanech beyorita: a hijo le catuloob, yetel a hija." cu than bin. "Leti ban tal tuzbil cach tan yalah tech chen cimen miz ca hijo. Que ma hahil." cu yalaal bin. "Sino que chen cu puloob kanabe cu tal alabi teche chen cimen mize. Cu dzocole ma. Chen u puloob kanab." cu than bin. "Le yax pal alab tech de que cimen mizile, leti dzu yax tal ilceche. Lecen zihic beyo cu pulul kanabo hun tadz tu yicnal humppel hortelano. Le hortelano leti nuccintoob." cu yalaal bin le nohoch halach uinco. "U lak huntulo chumuc palo, leti alab tech de que cimen pekile, leti chumuc pal yan ta uicnal beyorita." cu than bin.

Haylibe, le nohoch halach uinco chen tan u ci uyic le baax cu yalaalo. Le cu dzocole ca bin tu yalah ti, "Hach ua tun hah baax ca ualic chan cħicħ?" cu than bin.

"Pues hah hebix ca uuyici." cu than bin. "Tan uilic de que hach a yacunahoob hach tulacal. Bix tun cun cutal kamac a yacuntic tumen ma ta uilic a palaloob?" cu than bin. "Le u dzocbalaco," cu than bin, "alab tech chen hun xet tu bak. Ma hahil!" cu than bin le chan cħicħo. "Letie chan niña ca uilic hach cichpam yan ta tzel beyoritao, letie a x-thup hijao." cu than bin. "Ti yolal le cictzilobe behelae tan u manzic tormentos u mama le mehen palaloba, tili cu dzocole ma hahil. Como leti ma kahaan ti baax cu yuchul tie le betce u tuzul cu yalaal." cu than bin le chan cħicħ tiobo.

Le ca tu yubah yum rey beyo ca uak yolo. "Pues tene," cu than bin, "tulacal baax u betahoob, tene tin creertah." cu than bin. "Pero yax hex behlae tan a ualic tena, pues ten xana tin creertic de que hah baax ca ualic ten." cu than bin ti le chan cħicħo.

"Pues hebix ca uuyico," cu than bin le chan cħicħo, tun chen kay, tun chen okot, tan u yalic le baaxoob bey ti le nohoch halach uinco.

Pues, cu dzocol u ci hanaloob bin, cu dzocbale, ca bin tu yalah le nohoch halach uinic, "Bueno," cu than bin. "Pues hebix tumen dzoc u yantal u hahil ten baax alaba," cu than bin, "pues tene bin in caah. Nin caah in zut a mamaex ta uicnale. Letie ma zipil ti. Lo que si zipile, ti a nucuch tiaexoob bet tulacal yolalhoob ti teno. Pero hex behlae dzoc u kuchul u kin in uoheltic baax bete tulacal baax tu betoob ten. Chen humppel burla tu betoob tena tumen ma utz tu thanoob anchahicen yetel a mamae. Pues behelae bin in caah ten thanil. Cu dzocole cin tuxticeex cħabile utial ca taceex. Minaanteex mix humppel kazile ca ppatceex uay kaaxe. Supuesto que tene cah yanen." cu than bin ti u hijosoob. Pues haylibe, ca ci bin yum rey. Ca tu tuxtah cħabila le u familiae. Ca tu ci manzah tu nail tuux yan leti nohoch halach uinci. Haylibe, pues ca tu nombrartah bin u mektanobe, ca bin betac malob le beo, ca xic cħabil u palalobo. Pues ca bin utzcintab le beo, ca bin cħabil u palalobo. Pues haylibe, le ca kuch cħabiloob bine, ca yalah u bin bin cħabilobe chan le cħicħ bin, u yalakmahoob alic baal hah cacho, dzoc u cimi, le hai zappi, chee cimi. Haylibe, ca bin ci bizaboob tu kuchi. Le ca kuch cħabilobe yetel cochesoob, bolanoob, baaloob bin cħabiloob. Cu dzocole ca bin alab tiobe de que u tata tuxt te utial cħabiloob. Tulacal baax yantiob telo ca patac u lukloob telo ca mancoob te noh cah tuux yan u tataobo. Pues ca hun oclahoob te cochesoob, te bolanoob, te baaloob, ca yanhi u ci binoob tu caten u tadzacoob tu yicnal u tataobo, ticnal u mamaobo. Le ca kuch ti yicnal u mamaobo, mekaboob, dzudzaboob, tulacal. Ca alab ti le mamatzilo bix u modo uch u yoheltaal baax cu betaal tiob tumen le u lakobo. Pues haylibe, cu kuchlobe ca ci ppatoob igualoob yetel u tataoob. Pues le ca hopp u lah alaal ti le mamatzilo bix u modo u betaal. Le yax pal yanchaho ma tumen ua cimen mizi sino que chen tun tuzul. Le ulak u dzoc catulo ma tumen ua cimen peki sino que chen tun tuzul. Le u dzoc oxtul le te chan niñao ma tumen ua chen tu baki, sino que chen cu pulul le mehen niña, mehen palalobo ich kanabo. Pero dzic utze mix huntul cimlahobe. Hun tadzacoob yicnal le hortelano. Pues ca yanhi u kuchloob ti yicnal u tataobe, ca kamoob yetel hach yaabcach cimac olal.

Pues dzoc u lah oheltic le mamatzil bix uchli tulacal le baaloob beyo, le nohoch halach uinico ca tu thanah tulacal u mektanoob. Ca tu yalah tiobe ca yanac u tu tazaal hunhun cuch zi tumen yan humppel fiesta cun uchuc te chumuc kiuico tu tan le nohoch halach uinco. Pues enseguida cu zaztale le ulak u mektanobo tu tazoob huhun cuch zi. Ca tu yalah letie, ca betac humppel chuh cab, pero bah malob te chumuc kiuico. Ca tu juntar lah le u mektanobo utial ilic baal le fiesta cun uchuc cu yalico. Le ca hok yum rey letie dzoc u betaal le chuh cabo. Ca tu yalah tie ca thabac. Dzu thabah, dzoc baale, ca ualahe, ca tu yalah, "Tulacal lob betaan ti tene, tulacal dzin uoheltic bix yani. Es ya es que behelae dzu kuchul u kin in uoheltic bix yanila. Pues ten xane yan u chucpahl in uole in bete baax cin tuclic. In lakoob ma cu debe ser u tuclicenobe. Es ya es que behlae tokbiloob."

Ca machobe, ca puloob te chuh cabo. Ca manene, tan u lah hablahloob. Chen ik bizc u taanil. Yum rey, le nohoch halach uinic yetel u palalobo hach cimac yol ppaticoob bey ca manen holheac.

Previous Page  |  Table of Contents  |  Next Page

Main Index

Return to top of page