Image - Cacao Pod Vessel - K6706 © Justin Kerr FAMSI © 2001:
David Bolles
  Combined Dictionary–Concordance of the Yucatecan Mayan Language
Update posted 2-20-04

-tun – Tunyen

-tun cam) kintun-yabil: verano. cam) miz, miztun: gato. cam) paktuntabil: reunido.
mtm) ah kul tun, ah kuluch tun: menesteroso y necesitado.
b488 buluc lamat lob; u nuptun cizin oxppel kin,
rb174.003 he tun ta nupptun top tzilil

-tun, chac db) see chactun = great, much.
ems) repentina muerte: chactun cim-il.
vns) Colorado como f[l]amenco de rostro: chac lah uinic, chactun lah uinic.
c238 lay u katun ca bin okotnac chacdzidzib
      yetel chactun ppilix tu mayactun
c306 tu chactun numya uale

Tun 1 db) stone.
cam) tunich, tunichil: piedra. cam) tun, tunil: piedra.
cam) amtun: era de huerta. cam) ebtun: escala de piedra. cam) cħuytun: sondear. cam) ixnabatun: oro bajo, oropel, laton. cam) ixtun: yeso. cam) lactun, tah: aplastar con piedra. cam) lacamtum: piedra enorme. cam) mayactun: mesa de piedra. cam) maxtun-tah: majar con piedra. cam) ocomtun: pila, columna. cam) pekcħentun: estanque, alberca, piscina. cam) taztunichil: empedrado. cam) tzuctun: horno de piedra. cam) yuntun: honda para tirar. cam) xtun: yeso. cam) yaxiltun: perla. cam) zoytun: valladar de piedra o canteria.
crm) actun cħen, pek cħen tun: piscina, estanque, alberca. 8: pozo cuyo manantial esta bajo de cueva. box actun cħeen, dzonot: idem. crm) chemtun: 11; pekcħentun: 11; u cuchil ha: 11; yakalil cay: 1: estanque.
ems) piedra: tun-ich. ems) piedra preciosa: kan, tun.
ems) apedrear: cħin, pucħ tun. ems) cimientos de casa: buk tun. ems) camino de piedra: be tun. ems) casa de piedra: ac-tun. ems) era de huerta: amay tun. ems) lindero: ppic tun. ems) monton grande de piedra: mul-tun. ems) pozo en roca: hal tun. ems) yeso: ix tun.
mtm) Tun: piedra preciosa; nombre generico. mtm) ah chich yum tun: tirador assi de honda. mtm) apalap, apaltun: cosa pedregosa, entre piedras.
sfm) Tun; ah kan tixal ti tun; ah kan; ah oxte och luum; tixal; u yaxil tun; thoh tun; kan thixal: piedra preciosa.
vns) Agujerear como con ba[rr]ena o pedernal: hoocħ. ah ob. No se puede agujerear esta piedra: ma chaan hoocħ ti tun la. vns) A[l]berca do se recoje agua: pek chen tun. vns) Aplastar con piedra: pecħ tun tah. vns) Açófar: ix naba tun .l. kankan mazcab. vns) Araña bermeja y pon[ç]oñosa de largos pies, q[ue] anda por las paredes: ix dzi tun. vns) Juri[s]di[c]ción de tie[rr]as: ppictun.
a705 ti ah kinoob chilam balam yetel na puc tun
      yetel ah kin pech
c082 ti ual tu hopiz tune ah ho ahau u pec
      ah buluc cħabtan
c356 ti ual uchom tu canlahun tun uale u numya kin,
      u numya katun
c492 ca bin u becħkab ti tu bolonlahunpiz tun
e068 ti tali a zucuneex, ah tan tunoob
e283 tu kakatah tuni ah itza hele lae
e615 paa hol chace tu uuclahun tune
g281 uaxac ahau te cħabi kancaba u tunile
g283 can ahau te cħabi atikuhe u tunile
g287 oxlahun ahau te cħabi euan u tunile
h210 zubinche, kaua, cum canul; ti emtun ti emoob tuni
h227 muxuppipp, ake, hoctun ti u cumlahoob tu chun tuni
i146 tunoob, kanoob; yetel bin katic pakal ci balche
i476 yume, lay chac halal tune,
      lay oc tu tunil cab te ti caane
i479 yume, halal tun; lay ix lic u kinbezabal xan
i497 11; mehene, ta uilah ua yaxal halal tune
i522 18; mehene, ulez ten hunkal ah koch zinil tunoob uaye
j004 bay u tacuntabal ah kan tixal ti tune
j044 yetel ah kin ah na puc tun
k050 dza oxppel alcab zut tu pachil ocom tun bonaan
k080 kamal than ti u yum lath kab tunoob
k096 payal chi ah cit bolon tun uinalte ah miatz
k158 coneex c' dzaic tumben xul tun tu hol cahnalil
ea041 uay cu hokzabal tu luumil ni tun dzala
rr326 ah xoc tun caan chacoob, ah cħibal tun chacoob,
c 019.003 ma yoltahoob u bot patan ah uayom cħicħoob,
      ah uayom tunoob
c 019.004 ah uayom zinil tunoob, ah uayom balamoob,
      ox uayahoob
rb094.003 tin lukzah hunac ti ah chibal
      yokol yax uinicil te, yax uinicil tun
rb128.002 ti baca ta luk zacal zin tuni

Tun 1a) db) pit of a fruit.
ems) hueso duro de ciruela: tun.
mtm) Tun: cuesco o huesso duro de çiruela y otras frutas.
vns) Cuesco de fruta o gueso: nek, tun, uay, dzidz.

Tun 1b) db) in plant names:
ebm) bab-tun. a plant or small shrub with broad leaves and certain spikes or ears which hogs eat.
nel) anthurium sp. - arace.: bobtun -- rit. nel) cissampelos pareira l. - menis.: peteltun, tzutzuc, tzutzucche, tzutzuuc, dzudzuc, dzudzuc-ak, xpeteltun-ak, xtzutzukak -- med., mel. nel) ocimum micranthum willd. - labia.: cacaltun, xcacaltun (albahaca, albahaca de monte, albahaca silvestre) -- med., mel. nel) pittiera grandiflora (rose) cogn. - cucur.: xtabentun (?). nel) turbina corymbosa (l.) raf. - convo.: tabentun, xtabentun -- b. est., emb., rit.
vns) ix kan tun bub: yerua de muchas birtudes y contra cámaras de sangre, cuio çumo, aplicado o puesto ha heridas con sangre, sirue de lo q[ue] el bálsamo, y la oja, aplicada a incha[ç]ones y desconzertaduras de guesos, lo cura todo. vns) A[l]bahaca, yerba: ix cacal tun .l. ix cacal toc.
Roys/Bac/115: Bub-tun-uitz ("canopy-stone-hill"?). Only doubtfully a plant name. It is cited in an incantation for obstruction of the breathing passages (MS p. 195).

Tun 1c) db) in animal names:
cam) xpeteltun: especie de vibora.
ebm) balam-chan. see ix-petel-tun (this serpent, which others call balan-chan because its snout resembles that of a jaguar, is poisonous.) ebm) ah-cħuy-tun. hawk, osprey or kite of this land. (motul)
mtm) ah cħuytun: gavilan o quebranta hueso, o milano desta tierra. mtm) ah miz tun, miz tun: gato. ix miz tun: gata.

Tun 1d) db) in deity names:
Roys/Bac/158: Sin-tun-bul Ahau ("flat-stone-game lord"). Cited in an incantation for snake-pulsation in the abdomen (can tippte) (MS p. 119).
rb119.007 u lubul bin yicnal zin tun bul ahau

Tun 2) cam) catun: entonces, y entonces? cam) caixtun: aunque. cam) caytun, caixtun: aunque, mas que. cam) chetum: en composicion significa hacerse las cosas repentinamente. cam) hi tumbe: por eso, como que si. cam) heletune: ahora pues. cam) hetun: pero, empero, mas, condicion. cam) hetunbe: por eso, como que si. cam) lictumbe: eso si sucede, asi sucede. cam) lictun: luego, a veces. cam) lactun: luego, a veces. cam) matumbe: para responder, eso no, no es asi. cam) numtun: especialmente. cam) tun: pues. cam) tun: finalmente, ya. se pospone. cam) uatun: pero si. cam) uchebal: para que, para. uchebal ix xan: y tambien para que. uchebalitun: pero para que. cam) yetun: sincopa de yetel a tun. cam) xulictun: finalmente. vease xulic. xulic: a lo mas. cam) xulitun: pues ya se acabo, ya dio fin. cam) dzocebalitun: finalmente, en conclucion.
ems) ahora bien: he tun. ems) entonces: tuchi, tun, ab-la, ca, cachi. ems) finalmente: tun. ems) pues: tun, ca, cux. ems) ya: tun.
mtm) Tun: pospuesta a la primera dicion; ya o finalmente. ¶ cimen tun: muerto ya. ¶ çame hoppoc in xachetic ca tun chictahi ten: rato ha que començe a buscarlo, y finalmente lo halle .l. y ya lo halle. ¶ Item: tras tij y tras tuchij es adornatiua. ¶ Tij tun yalic ti lobtacob: entonçes o alli dira a los malos. ¶ Tuchij tun ca naaci ti caan: entonces despues que subio al cielo. mtm) Ahal ich ti hanal: tener ya gana de comer el que la avia ya perdido. ¶ Ti ahi tun in ich ti hanal: ya tengo gana de comer.
vns) A la postre y al fin: pachal, pachalcunah. A la postre dirás eso: pachalcun tun a ualic lo. vns) Atras, adberbio: pachal. Delante de las mugeres yrán los hombres: paybe u benel xiblal lo, pachal tun u talel cħuplal lo.
a116 ca tun binoob u tumtabaob, ca yalah tun bay lae;
a356 tu canppel kinile ma tun hach coil u tzicili
a641 he tun u uac tzole
a649 ti ma u caxaantal tumen tu dzoc tune
      mol cab bin ualhebal
h140 ca tun kuchoob kancab dzonot
i073 ca xicoob ti yotoch ca tun alabac tiob tune
i264 bay tun mehene; ci tun u than tamuk yokol;
      halach uiniceche
rp027 yacotunen belae yumen ca tun ca yan tune cabe
rp062 antes tune colel caben yumen mu kalo ti am xan
rp108 ti x- cichpam colel maben tuna ti colebil zaz tuna
rp260 ti x- cichpam colebil maben tuna
      tu nohol u kab in yumtzil yumen
rp424 belae tuni in yumen
rv017 uay tun cin dzancuntceex
      uay tuux cu tepal le santo yumtziloob
mr120.005 le tuna chacbil
mr210.013 kinkinal tune ca pakac yokol u puczikal
mr232.007 ca tun a kinte a dza yuke
rb020.011 bax tun bacan bin oc tu xicħil a pach;
      u hohol kuch bin ix hun ahau
rb126.015 zam tun bacin in maxcunech zacal kan cħaah
rc071.014 a mucutech ti cit ti tune
rd001.523 tulacal le cabo ca lah hebec tuno

Tun 3) vns) Ay o uay, interjeçion de dolor del mal q[ue] uno tiene: bee, bee la tum, bee la uaal. Ay de mí: bee la tunen. de ti: bee la tunech.

Tun bub ebm) x-kantunbub. sanvitalia procumbens. lit. yellow canopy. this plant has the same virtues as the yerba de la golondrina, ahpakunpak.
nel) sanvitalia procumbens lam. - compo.: kantumbub, xkantumbub (ojo de gallo, sanguinaria) -- med.
vns) Ala o elenio, yerba de muchas birtudes y contra camaras de sangre, cuyo çumo, aplicado o puesto a heridas con sangre, sirbe de lo q[ue] el bálsamo, y la oja, aplicada a inchaçones y desconzertaduras de guesos, lo cura todo: ix kan tun bub.

Tun che crm) yul che: 3: macizo madero y fuerte. tun che: 3: idem.

Tun, cħeen vns) Cueba con agua: actun cħeen. Cueba así con agua: box actun cħeen. Cueba de agua en peña viua, echa naturalm[en]te: cħen tun. Cueba que [ha]çen los topos debaxo de tierra: u bel ba. Cueba del armadillo: u lu[u]m ybach.

Tun, chich vns) Cascaho o chinas, piedra menuda: chijch, chijchil tun.

Tun culuch hu crs) buho: buh, icim, ah coo akab, cuc, tunculuchu, xocħ.
ebm) tun-culucħu. asio magellanicus mayensis nelson. yucatan horned owl. strix flammea l.

Tun cuy: el coraçon del arbol habim, que es especie de roble, y el mismo habim debastado. (mtm)

Tun dzul vns) Collar o sartal para el cuello, en general: u. Mi collar: uu. Collar de cuzcas o piedras de valor: u kan. Collar o gargantilla de abalorio: u tun dzul. Collar traer así: uinah. Compré un collar de cuenteçuelas que traiga mi muger: in manah u yuin in cħuplil. Collera de palo que echan al cuello: u che. El q[ue] la trae: ah u che. Fue echado en collera: yuinah che. Collera de yerro: u mazcab.

Tun, hobon vns) Bóuedas o cuebas en q[ue] enterraban los muertos: hobon tun.

Tun, kan thixal ti db) jade.
mts) piedra preciosa: tun; v yaxil tun; ah kan thixal ti tun.

Tun, mat vns) Cuenta que traen los yndios en las nariçes: mat, matun.

Tun, ocom vns) Coluna o mármol redondo de piedra: ocom tun. Coluna de madera o po[s]te: ocom. Coluna quadrada así: can amay ocom. De fuego: ocom kak. Vieron dezender del cielo, de noche, una coluna de fuego: yilahob yemel ocom kak ti akbil likul ti caan.

Tun, pach vns) Corral qualquiera: pach tun. Corral de la cassa: u pach tunil na, u pach tunil bacas. vns) Corral, çercado para gallinas: u xoy pakil ulum. vns) Corral hecho de palos para ganado [porcino o gallinas]: u çooy cheil keken, ulum. Corral haçer así: çooy che [.t.]. vns) Corral o çerca de palos: colob che. Pas[iv]o: cololchetabal.

Tun tun u uaan; tete u tal u uaan: mediano de cuerpo. (sfm)

Tun tun: chun chumuc: mediano. (sfm)

Tun tunil (u -); u dzedzil: menor (comparativo). (sfm)

Tun, tuy vns) Callos que se acen en el carcañal, muy penosos: tuy tun.

Tun, u yaxil db) jade.
mts) piedra preciosa: tun; v yaxil tun; ah kan thixal ti tun.

Tun uc nel) gliricidia sepium (jacq.) steudel - legum.: cuchunuc, cuytunuc, zacyab, zayab, xakyaab -- agr., mad., mel., tox.

Tunak
mr143.002 ca a cħa u motz ek balam yetel u motz tunak

Tunbil
mr159.006 u dzacal xib ceel cħabac hunppel tunbil he

Tunbub ebm) x-kantunbub. sanvitalia procumbens. lit. yellow canopy. This plant has the same virtues as the yerba de la golondrina, ahpakunpak.
nel) sanvitalia procumbens lam. - compo.: kantumbub, xkantumbub (ojo de gallo, sanguinaria) -- med.
vns) Ala o elenio, yerba de muchas birtudes y contra camaras de sangre, cuyo çumo, aplicado o puesto a heridas con sangre, sirbe de lo q[ue] el bálsamo, y la oja, aplicada a inchaçones y desconzertaduras de guesos, lo cura todo: ix kan tun bub.
mr092.003 u motz canchacche, u motz kan mucuy che
      yetel x- kan tunbub
mr093.003 ca a cħa kan chikinche, kan tunbub,
      kan mucuy che, yetel yotoch kanal
mr095.014 bay xan x- kan tunbub
mr100.039 x- kan tunbub
mr121.008 ua mae chacmul yetel x- kan tunbub
mr123.043 ua mae ca chac x- kan tunbub yetel azucar
      yetel romero
mr184.002 lay x- kan tunbub chacbil u le
mr245.008 utz u pakal tu mocol bacoob yetel u le kan tunbub
      yetel ton tzimin
mr423.003 xibkik yetel kan tunbub
mr427.005 bay xan cħa x- kan tunbub

Tunche
mr331.015 u mamaxtunbil, ca a dza yokol tunche

Tunculucħhu cam) tunculucħhu: buho, lechuza.
crs) buho: buh, icim, ah coo akab, cuc, tunculuchu, xocħ.
ebm) tun-culucħu. asio magellanicus mayensis nelson. yucatan horned owl. strix flammea l.

Tuncuy 1) db) heel. See also toncuy, cuy, cuy oc.
ems) calcañal: cuy, cuy oc, ton cuy.
sfm) Tuncuy; ton cuy: carcañal del pié. ¶ u tuncuy xanab: carcañal del zapato.
c215 uatal u caah tu tuncuy u pix ah kin
c295 tu yokotba ah kin tu tuncuy u pixe;
      yax pach ah kin, yax u buce
mr361.008 ulak xoch kake cu yulel tu tuncuy uinic
mr362.002 tu tan yoc uinic cu yantal tac tu tuncuy

Tuncuy 2) ebm) Tuncuy means heel. Tuncuy is the heart of the habin tree and the habin itself after it is trimmed. (motul)
mtm) Tun cuy: el coraçon del arbol habim, que es especie de roble, y el mismo habim debastado.
nel) pithecellobium ligustrinum klotzch - legum.: tuncuy.
vns) Coraçón del árbol [h]abi[m]: u tuncuy, u tuncuyil habi[m].
Roys/Bac/126: Ton-cuy, apparently the same as tun-cuy ("stone-heel"?). The latter is reported as the name of Pithecolobium sp., but it is also defined as the heart-wood of the habin-tree which is very strong (Standl., Motul Dict.). The ton-cuy is cited in an incantation for a worm in the tooth and for the placenta (MS pp. 162, 166, 171, 174).
vb171.001 pay tun bacin in caah in chacal toncuy,
      in zacal tuncuy

Tuncuyil vns) Coraçón del animal: pucçikal. Si es rraçional capaz: ol. Coraçón del grano de maíz, alme[n]dra, cacao: u pucçikal yxym. vns) Coraçón del árbol [h]abi[m]: u tuncuy, u tuncuyil habi[m]. vns) Coraçón del árbol, lo más tierno: dzuu ol. vns) Coracón del cuero, quan[d]o se curte: dzuu.

Tunich cam) hthoh tunich: cantero. cam) taztunichil: empedrado. cam) tunich, tunichil: piedra.
crm) yahau: 1: cosa grande en calidad y en cantidad. yahau tunich: gran piedra. yahau uinic: gran hombre, grande en calidad o dignidad.
ems) piedra: tun-ich.
mtm) Tunich: piedra en general. mtm examples) ah likzah che, ah likzah tunich, ah likzah ya, ah likzah katun: desobediente a sus señores o padres, que alcanza palo o piedra, etc. mtm) ah naczah tunich, ah naczah che: desobediente que se levanta contra su señor o padre. mtm) ah thoh tunich: cantero que labra piedras. mtm) amal che, amal tunich: cada arbol, cada piedra, ettz.
sfm) Tunich: piedra (común). ¶ hii tunich: piedra de amolar. ¶ zah cab tunich: piedra calera. ¶ nolol tunich: piedra de mal asiento. ¶ u tukol tunich: piedra dura o pedernal. ¶ yulub tunich: piedra con que bruñen. ¶ hal tun: piedra donde hay agua.
sfs examples) entre dos luces: ek zamen; ucum tunyen tunich; muc tunyen tunich.
vns) Aguçadera, piedra: hij tunich, hij .l. hux. vns) Al anocheçer o alobregueçer: ti ucumyen tunich. vns) Amotinarse: likil, ppuhul, hubul. Amotinar a otro: hubçah. Amotinarse o lebantarse contra sus señores o padres: likçah che, likçah tunich. vns) Apalancar cosas grandes y de peso: lik che .t. Apalancad esa piedra: likchetex tunich la. vns) Bolber de otra parte: çutbeçah. Buelbe esa piedra: çutbez tunich la. vns) Bruñir encalado, mantas o papel: hucħ. ah ub. Bruñid así la manta de triuuto: hucħex yubte, yubt[e]il. Estoi bruñendo así la piedra: huc[ħ]bil in cah ti tunich. Bruñida cosa así: hucħa[a]n, hucħbil. vns) Canal del tejado por donde co[rr]e el agua: u chem bel chulub haa. vns) Canal maestra: u nohol u chem beel haa. vns) Canal de piedra por donde corre el agua: che[m] tohbil tunich. vns) Canal así de madera: chem polbil che. vns) Canal que açe la soga o palo [en la piedra]: u chem çum ti tunich [.l. u chem che ti tunich]. vns) Cantero, que labra piedra: ah men tunich, ah toh tunich. vns) Castigo así y castig[ad]o ser: emel than, emel tunich okol. Así los castigó Dios: emel u cibah u than Dios, u ch[i] Dios yokolob. vns) Çentro: dzu, tan yol. ¿A do está el çentro del madero?: tabx yan u dzu che? [De piedra es el centro de la tierra]: tunich u dzu luum.
a084 eb ha, luum, tunich, yetel che
a115 ti minaan tun than ti caan,
      ti minaan tunich yetel che cuchi
a127 tzolci caan yetel luum yetel cheob yetel tunich
e061 ulicoob hunac ah mol cheob, hunac ah mol tunichoob
e086 ualac cu talel ppentacil than, ppentacil tunich,
      ppentacil uinic
e795 emom u kikel che yetel tunich
h184 ca kuchoob, ca binoob ppuz tunich
i598 36; mehene, xen cħa u puczikal tunich
      yetel u tamnel luum
i603 he ix u puczikal tuniche
j164 bin ix hubuc tulacal tunichoob yetel luum tumenel ikal
j204 ua ix ma yohelobe ti tun u hokol ich luumil che,
      ich luumil tunich
j250 ti tali u hokol ich luumil che, ich luumil tunich
k018 tu chumuc c' kiuic yan hunppel xib
      kaxaan tu chum ocom tunich
k159 c' caxtic zac tunich utial c' ezic ulak haab dzu man
mr079.002 ca yanili uinic ua alimbil betic cħuplal
      yan ti xiblale bay tunich
mr091.008 ua mae u yultal ceh, u tunich ceh tu thanoob
mr146.002 ca a cħa zac dzunan, mukayche,
      yetel zizal tunich
mr146.003 lay mehen xiu cu hokol yok tuniche ua nak pak,
      zizal tunich u kaba
mr161.006 yetel u le muc yetel u le xuul
      yetel ich luumil tunich canppel
mr226.006 x- thucil tunich lic u yalabal u nic
      lic u nacal ti cheob xan
mr329.006 u ca tzuc tunich kuch
mr411.006 bin u puke tunich yan tu cuchil uixe

Tunich db) in plant names:
ebl) aristolochia sp. x-tuch-ci-tunich. ebl) asplenium pumilum sw. zizal-cħen, zizal-tunich.
ebm) ich-luumil-tunich. lit. in rocky land. (an unidentified plant) ebm) kokob-ak. aristolochia odoratissima l. this vine, kokob-ak, which others call xtuchi-tunich, resembles the x-tab-canil.

Tunich ceh db) lit. deer's stone: deer's bezoar, a hard gastric or intestinal mass, also called yultal ceh or yutal ceh. See also yutal ceh, yultal ceh, tunichil ceh. It is believed that when one finds this bezoar that for the period of one year whenever one goes hunting any animal which crosses one's path will turn into a deer and will be easily kill by the possesor of the stone.
mr032.015 ua mae --- u yutal ceh ua ca a kax yutal ceh
      tu muk yoc
mr091.008 ua mae u yultal ceh, u tunich ceh tu thanoob
mr210.004 ca a cħa piedra bezal, u tunich ceh yalabal

Tunich, emel vns) Castigo así y castig[ad]o ser: emel than, emel tunich okol. Así los castigó Dios: emel u cibah u than Dios, u ch[i] Dios yokolob.

Tunich, men vns) Cantero, que labra piedra: ah men tunich, ah toh tunich.

Tunich, toh vns) Cantero, que labra piedra: ah men tunich, ah toh tunich.

Tunichil cam) tunich, tunichil: piedra.
i184 xen mol ten u tunichil chakan, u cħicħil chakan
i195 he ix u tunichil chakan, u cħicħil chakan
      lic u katabal tie
i364 13; mehene, ca a talez ten u tunichil chuh cab,
      lay elele
i367 he ix u tunichil chuh cab lic u katice,
      lay pibil macale
i618 39; mehene, ca tun xicech a cħab u tunichil yit
      kax eke
i621 40; mehene, ca tun xicech a cħab
      u tunichil chakan uaye
mr416.011 heklay mehen tunich kalaane
      lay u kazil kik cu yocol tunichil lae
rb151.003 u tunichil tun bacin zayab

Tunichil ceh db) lit. deer's stone: deer's bezoar, a hard gastric or intestinal mass, also called yutal ceh or yultal ceh. See also yultal ceh, yutal ceh, tunich ceh. It is believed that when one finds this bezoar that for the period of one year whenever one goes hunting any animal which crosses one's path will turn into a deer and will be easily kill by the possesor of the stone.
ebm) ceh. odocoileus toltecus. yucatan deer. powered deer-horn (u xulub ceh, u bacil ceh, u bacel ceh). bezoar stone (u tunichil ceh).

Tunichil chakan
i184 xen mol ten u tunichil chakan, u cħicħil chakan

Tunichil chuh cab
i367 he ix u tunichil chuh cab lic u katice,
      lay pibil macale

Tunichte
rr339 oxtez cu lubul in than ti zayal tunichte

Tunil cam) tun, tunil: piedra.
a704 lay bin u dzaanil yetel u mekmail u tunil cab
      yetel yibnel cab
c246 u tunil ah itzaob tumenel ah buluc am u kaba
f251 hun dzit tunil u kex u keban u numil ah itza
g279 lahca ahau te cħabi otzmal u tunile
g280 lahun ahau te cħabi zizal u tunile
g282 uac ahau te cħabi hunacthi u tunile
g294 bolon ahau ma cħabi u tunil lae
h008 chac tok tun u tunil ti lakin
i476 yume, lay chac halal tune,
      lay oc tu tunil cab te ti caane
rb102.005 he ix ox nicib zuz be chee oc tu tuniloob chee
rb110.011 kax u tunil kak, chac nicen kak, chac toppen kak
rc071.008 bacin in cħab tac a tunil

Tunil cab
a704 lay bin u dzaanil yetel u mekmail u tunil cab
      yetel u yibnel cab

Tunkul db) drum. This drum is made only of wood. The trunk of a tree, about a meter long, is hallowed out like a small boat and then an H like slit is cut on what would be the keel of the boat. The resulting two tongues are usually of different lengths giving the drum two different tones. Also spelled thuncul.
ems) atabal de madera: thuncul.
mtm) Thuncul: instrumento o atabal de madera.
vns) Atabal, çierto instrumento de palo para tañer a los que bailan: thuncul che.
k138 tunkul, hub, zacatan, zith, hopz, ix kay luch, xixtun,
mr095.038 cu chacal utial u kab tunkul pax
mr100.021 ua mae caxantac kik lay cu kabiltic tunkul paxe
na033.019 ca cħabac kik,
      lay kik cu kabi(l)tic paxe thuncul u kabae
rd002.763 le aluxe nu caah xan ci katabi tuux u tunkul
rd002.770 u tunkul yum chacoob cu ci thanoob xan
      desde beyora in yum
rd002.811 tunkul bacan u ci katcoob xan
rd002.829 ti tunkul yum balamoob, tunkul yumtziloob bacan
rd002.867 can a ci katolteex xan desde beyora in yum
      tulacal le tunkuloob
rd002.905 kat ca tunkuleex ca chan diviertirtabaex xan
      in yum

Tunlah
i424 ek tunlah u uinicile, uuc nab u tan yite
i511 15; mehene, cex ix nuc, uuc nab u tan yite,
      ix ek tunlah cħuplale

Tuntabil
mr396.008 tuntabil u yitz

Tuntah ol cam) tuntah-ol: tentacion.

Tuntah vns) Acuerdo o determinación entre algunos: mul tuntah, mul tumutil.

Tuntic
vns) Acuerdo o determinación entre algunos: mul tuntah, mul tumutil.
mr214.008 ti lic tun a tuntic bal halab dzac ti kohaan lae
mr390.005 payanbe a tuntic, ca tun a hodz u co uinic
      minaan u yail

Tuntul zacal: acabarse de tejer la tela. (sfm)

Tuntum: cosa crecidilla. (mtm)

Tunx
rb194.004 tunx ten bacin a than chacal ahau, zacal ahau,
      ekel ahau, kanal ahau
rb194.006 tunx bacin zahom tu chie

Tunyen sfs) entre dos luces: ek zamen; ucum tunyen tunich; muc tunyen tunich.
vns) Al anocheçer o alobregueçer: ti ucumyen tunich.

 

Previous Page  |  Table of Contents  |  Next Page

Section T - pages 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28

Sections - A | B | C | CH | CHH | DZ | E | H | I | K | L | M | N | O | P | PP | T | TH | TZ | U | UA | X | Y | Z

Return to top of page